Eko-Spor: Süper Lig özelleştirilebilir mi?

Bu hafta ele alacağımız  "Futbola Mali Kural",  aslında bizim bu sütunlarda uzunca süreden beri üzerinde durduğumuz bir konu. Bu bağlamda geçen hafta iki farklı konuda ancak felsefe olarak aynı anlayışa sahip iki önemli olayla karşı karşıyaydık. Bunlardan ilki, makroekonomik disiplini sağlamak amacıyla meclisten geçirilmek için hazırlanan "Mali Kural" yasa tasarısı; diğeri ise sportif anlamda tüm profesyonel futbol kulüplerini yakından ilgilendirecek Türkiye Futbol Federasyonu'nun "Futbola Mali Kural" deklarasyonu…

Ekonomik ve sportif olarak iki farklı alanda gündeme gelen ancak temel olarak benzer felsefi ve mali hedeflere odaklanmış iki değişik konuyu burada değerlendirmeye çalışacağız. Her ne kadar birisi spor, diğeri de ekonomi ile ilgi olsa da, öz itibariyle parasal borçlanmanın disipline alınmasıyla ilgili bu iki benzer konu genel olarak mali bir amaç peşinde uygulamaya alınmaya çalışılıyor.

Biz öncelikle kısaca isterseniz, ekonomik anlamda "mali kural"ı kısaca anlamaya çalışalım. Daha sonra "futbolun mali kuralı'" üzerinde durmaya çalışalım.

Nedir mali kural

Kamuoyunda daha çok "Mali kural" olarak bilinen bu yasa tasarısının temel amacı: Ekonomide güven ve istikrarı güçlendirmek, mali disiplin anlayışını kalıcılaştırmak, ekonomi politikalarına uzun vadeli perspektif getirerek mevduat ve kredi vadelerinin uzamasını sağlamak, kamunun uzun vadede finansman ihtiyacını netleştirerek özel sektörün daha uzun vadeli ve daha düşük maliyetle kaynaklara ulaşmasını sağlamak…

Tasarıya göre Mali Kural, genel yönetim, KİT'ler ve bağlı ortaklıklar ile sermayesinin yarısından fazlası kamuya ait olan işletmeci kuruluşlar ile fonları kapsayacak. Döner sermayeli işletmelerin bütçelerinde gelir ve gider denkliğinin sağlanması esas olacak. KİT'ler ve bağlı ortaklıkları ile sermayesinin yarısından fazlası kamuya ait işletmeci kuruluşlar toplulaştırılmış bazda borçlanma gereği oluşturamayacak.

Kısacası: bahse konu yeni mali politika anlayışına göre borç artışının kontrol altına alınabilmesi için bütçe açıklarının bu süreç içinde sürekli kontrol altına alınması gerekiyor. Yani sözün özü,  bu yasa tasarısı ile borçlanmaya bir disiplin getiriliyor.

Yukarıda anlattığımız "Mali kural" makro ekonomi için yaşamsal öneme sahip. Olayın makro ekonomik görünümü yukarıda anlattığımız gibi. Ancak bunun etkilerini önümüzdeki günlerde hep birlikte göreceğiz. Olayın sportif yönünde ise "Mali kural"  neyi hedefliyor, hayata nasıl geçirilecek? Ona bakalım isterseniz…

Futbolun borcu gelirlerini aşıyor!

Futbolun günümüzde giderek parasallaşıp ticarileşmesi ve endüstriyel bir karaktere bürünmesi futbol pastasının on milyar Euro'lara ulaşmasına yol açtı. Öyle ki Deloitte'un  en son raporuna göre Avrupa futbolu yıllık 14.6 milyar Euro bir gelir yaratıyor.  Yaratılan bu gelir doğal olarak futbolun parasal giderlerini de artırıyor. Gelirler ve giderler arasındaki bu orantısız büyüme süreç sonunda gelirler ve giderler arasında uçurumun giderek büyümesine yol açıyor. Başta transfer harcamaları, oyuncu ücret maş ve primleri, statlara yatırılan yüz milyonlarca Euro olmak üzere kulüplerin yapmış oldukları harcamalar ne yazık ki bir türlü futbolun parasal gelirleriyle karşılanamıyor.  Gelirlerin kaynağını artırmak ya da yeni gelirler elde etmek kolay olmuyor. Statların kapasiteleri artırılarak, ilave gelir elde etmek her zaman mümkün olamıyor. Her sene bir önceki yıla göre daha fazla logolu ürün satışı gerçekleştirilemiyor, taraftar sayısı artmıyor. Kısacası futbolun gelirleri sınırlı kaynaklardan elde ediliyor. 

Bir bütün olarak bakıldığında, futbolun  gelirlerinin  giderlerini karşılamakta yetersiz kalması, kulüp borçlanmalarının her geçen giderek artmasına yol açıyor. Temelde rekabet dinamiğinden kaynaklanan bu yetersizlik,  futbol gelirlerinin elde edilmesi sürecinde önemli bir finansman ihtiyacı doğuruyor. İşte futbol kulüplerinin, kendi rekabet güçlerini artırabilmek adına yöneldikleri bu süreçte giderlerin gelirlerden fazla olması, sezon sonlarında kulüplerin "gider fazlası" vermelerine neden oluyor.  Bir türlü "gelir fazlası" veremeyen futbol kulüplerinin giderlerindeki  bu dramatik artış, aslında futbol kulüplerinin  finansal, ekonomik ve sportif sağlıklarını olumsuz etkilemeye başlıyor, bağışıklık sistemini zayıflatmaya başlıyor. Doğal olarak bu aşırı borçlanma kulüplerin mali yapıları üzerinde finansal bir baskı yaratıyor. Bu finansal baskıdan kendisini kurtaramayan kulüpler ise süreç içinde geri dönemeyecekleri bir yola giriyorlar. Sonuçta, kulüp iflasları, küme düşmeler, kapanan ve tarih olan kulüpler gerçeği ile karşılaşıyoruz.

Gelir ve borçlanma arasındaki açık artıyor

Deloitte'un  düzenlediği  "En Zengin 20"  sıralamasında yer alan kulüplerin bir önceki yıla göre toplam borçlanmaları, toplam gelirlerinden yaklaşık 280 milyon Euro fazlayken; bu tutar 2008/09 sezonunda tam 2.2 kat artarak 898 milyon Euro'ya yükselmiş durumda. Yani kulüplerin gelirlerindeki artış, giderlerini karşılamakta yetersiz kalınca, bir önceki yıla göre en zengin 20 kulüp 618.4 milyon Euro daha fazla borçlanmaya gitmiş. Kulüp başına borçlanmadaki artış tutarı yaklaşık 40 milyon Euro'ya ulaşıyor.

Şüphesiz gelirler ile borçlanma arasındaki makasın bu kadar çok açılmasının en önemli nedenlerinden birisi; gelirler çok fazla artmazken, başta transfer harcamaları olmak üzere kulüplerin operasyonel giderlerinde çok önemli artışlar yaşanmış olmasıdır.

Gerçekten de bugün Avrupa'nın en zengin ve en büyük liglerine bakıldığında  Alman Bundesliga ve Fransız  Lig 1 hariç olmak üzere diğer 3 büyük ligin borçlanmaları, gelirlerinin üzerinde seyrediyor. Bu liglerin içinde İngiliz Premier Lig'in yıllık finansman açığı yaklaşık 4 milyar euro civarındayken; bu tutar İspanyol la Liga'da 3.5 ve İtalyan Serie-A'da ise 1.2 milyar Euro düzeyine yükselmiş durumda.

En zengin 20'deki toplam finansman açığı ise 898 milyon Euro. 900 milyon Euro'ya ulaşan bu açık kulüplerin doğal olarak mali disiplinlerini de bozuyor ve onları çok ciddi sıkıntıların içine itiyor.

Bu somut durum bir kez daha bizim Kutlu Merih hoca ile birlikte ortaya koyduğumuz "Bir futbol kulübünde gelirler arttıkça, giderler ve buna bağlı olarak borçlanmalar artar" tezimizi de doğruluyor. Bunun somut örneklerini ne yazık ki futbol kulüpleri  çok acı yaşıyorlar.

Ülkemizde durum nasıl?

Ülkemizde yıllık yaratılan futbol gelirleri toplamı yaklaşık 525 milyon Euro civarındayken, 2010 başında yapılan yeni naklen yayın ihalesiyle bu tutar 287 milyon Euro artarak   812 milyon Euro'ya yükseldi.

2008/09 rakamlarına göre Süper Lig kulüplerinin yıllık gider  toplamları 685 milyon Euro düzeyindeydi ve Türkcell Süper Lig ekipleri  yaklaşık 160 milyon Euro açık vermekteydi. Ya da kulüplerimizin ifadeleriyle Gelir Gider tabloları 160 milyon Euro "Gider Fazlası" veriyordu. Son on yılda oluşan  birikimli  zarar toplam ise 585 milyon Euro'ya ulaşmış durumda. Süper Lig ekiplerinin oluşan gider fazlaları ve zararlarını finanse edebilmek için bilançolarındaki toplam borçlanmaları ise 695 milyon Euro'ya kadar yükseldi. Yani buna göre Turkcell Süper Lig ekiplerinin ortalama borçlanma tutarları 38.6 milyon Euro düzeyinde.

Yukarıdaki verilerin bir başka ifadeyle açıklaması:  Turkcell Süper Lig her yıl ortalama 160 milyon Euro gider fazlası verirken, ortalama 58.5 milyon Euro da zarar ediyor.

Futbola mali kural ne demek?

Gelirlerin giderleri karşılayamadığı ve her yıl bu amaçla aradaki açığı borçlanmayla kapatmaya çalışan Turkcell Süper Lig, yıllık önemli bir finansman baskısı altında rekabetçi gücünü ayakta tutmaya çalışıyor. Yeni yayın sözleşmesiyle artan gelirler bu anlamda Turkcell Süper Lig ekiplerine önemli bir soluklanma olanağı sağlayacak. Tabi ki, bu gelirin sürdürülebilirliği ise ligin kalitesi ve marka değeriyle yakından ilintili. Yayıncı kuruluşun vergiler dahil her yıl ortalama 400 milyon Euro kulüplere ve federasyona ödeme yapmak durumunda kalması, kulüpler açısından olumlu olmakla birlikte yayıncı kuruluş açısından ciddi bir finansman da gerektiriyor.

Kulüplerimizin yetersiz gelirlerini aşacak şekilde harcamaya yönelmesi ve bunun yarattığı "Gider fazlası" yıllar itibariyle kulüp borçlanmalarının geometrik olarak artmasına neden olmuştur. Kulüp borçlanmasındaki artış ise ilave finansman gerektirdiğinden, kulüplerin birikimli zararları da artmaya başlamıştır. Bu durum rekabet açısından sürdürülebilir ve kontrol edilebilir bir durum olmaktan çıkmasına neden olurken; bu durumun kontrol altına alınabilmesi "futbola mali kural" uygulamasını da bir zorunluluk haline getirmiştir.

Yukarıdaki olumsuz gidişat ve UEFA'nın 2004 yılında yayınlamış olduğu "Kriterler"  ile 2009 yılında almış olduğu "Finansal Fair Play" uygulaması çerçevesinde Türkiye Futbol Federasyonu da harekete geçerek geçen hafta bir deklarasyon yayınlamak durumunda kaldı. Bu deklarasyona göre bundan sonra kulüplerimiz gelirlerinin yaklaşık yüzde yetmişini kendi operasyonel  giderleri için harcayabilecekler ve transfere ayıracakları tutar ise bütçelerinin bir buçuk katı kadar olabilecek. Futbola getirilen bu mali kurallara uymayan kulüpler ise lisans alamayacaklar. Bu bağlamda "… Kendi dönemlerinde kuralları her kulübe aynı şekilde uygulandığını" belirten Federasyon Başkanı Mahmut Özgener, ''Belki sizleri üzdük, ama uzun vadede ne yapmak istediğimizi anlayacağınızı sanıyorum. Borcu olan hiçbir kulübe lisans vermedik. Bu kararı verirken üzüldük, ama biz mali disiplini sağlamadığımız taktirde futbolu bugünkü sıkıntılarından kurtaramayacağımız inancıyla kararlarımızı aldık. Görevde olduğumuz sürece kurallar, tüm kulüplere aynı şekilde uygulanacaktır'' ifadelerini kullandı. Konuşmasına  "…liglerde mücadele edecek takımların lisans alabilmeleri yolundaki denetlemeleri eksiksiz uyguladıklarını ve herkese adil davrandıkları" şeklinde devam eden Özgener,  "Göreve geldikleri dönemde, kulüp lisans uygulamasıyla ilgili var olan kuralların aksine, farklı uygulamaların yapıldığını tespit ettiklerini" dile getirerek, ''Kurallar gereği futbolcusuna, antrenörüne borcu olan bir kulübe lisans verilmemesi lazım. Ama bizden önceki federasyon döneminde keyfi uygulamalarla önemli sayıda kulübe bu lisans borçlarına rağmen verilmiş. Bazı kulüplere kurallar ciddi bir şekilde uygulanırken, bazılarına ise farklı davranılmış. Örneğin Samsunspor, borcu nedeniyle kadrosuna ikinci bir kaleci dahi alamazken, 20 küsur kulübe bu hak ayrıca tanınmış'' şeklinde konuştu.

Futbola mali kural çalışır mı?

UEFA 2004 yılında "UEFA Kriterleri" adı altında yayınlayıp, 53 ülke federasyonuna bu  Lisanslama Kriterlerini gönderdiğinde, o günün koşullarında bu kriterleri uygulamanın çok da kolay olamayacağı lokal Federasyonlarda tartışılmaktaydı. Hatta bazı Federasyonlar 2008 yılına kadar kulüplerini bu değişen yaşama adapte edebilmek için ilave süreler bile aldılar. Ancak sistem UEFA'ya gidecek takımlar için çalıştırıldıysa da, UEFA organizasyonlarına katılmayan kulüpler için çalıştırılmadı. Bu nedenle de her yıl Turkcell Süper lig'de lisans alan ortalama kulüp sayısı altıyı geçmedi. Oysa bu seneden itibaren artık sadece UEFA'ya gitmek için değil, aynı zamanda Turkcell Süper Lig'de ve diğer profesyonel liglerde mücadele edebilmek için de bu kriterlerin yerine getirilerek lisans alınması bir zorunluluk haline getiriliyor.

Finansal fair play uygulaması ne zaman hayata geçirilecek?

UEFA'nın 2009 yılında yönetim kurulundan geçirerek, 2012-13 sezonundan itibaren uygulamaya almayı planladığı "Finansal Fair-Play" uygulamasıyla kulüpler; 1) Gelirlerinden daha fazla harcama yapamayacaklar, 2)Kulüp yöneticilerinden, başkanlardan ve diğer futbol dışı kurum ya da kişilerden alınan fonların kaynaklarına iade edilmesi amaçlanmaktaydı. Ancak daha sonra başta İngiliz kulüpleri olmak üzere bazı üst düzey lig takımlarının itirazları üzerine bu uygulamanın başlaması 2012-13 sezonu yerine  2014-15 sezonuna  kaydırıldı.  Bu amaçla Türkiye Futbol Federasyonu'nun da bu kriterlere kulüplerimizi uyarlaması gerekiyor.

Kulüpler mali kriterlere uyacak durumdalar mı?

Kulüplerin mali kriterlere uyabilecek konumda olduklarını bugünden söylemek çok zor. Kısa süre içinde mali disiplinin sağlanarak harcamaların kontrol altına alınması, denk bütçe uygulamasına geçilmesi, gelirlerin yüzde yetmişinden daha fazla harcamaya yönelinmemesi, transfer harcamalarında kulüp bütçesinin bir buçuk katının aşılmaması, kulüplerin şeffaf, hesap verebilir, denetlenebilir bir yönetsel yapıya kavuşturulması kulüplerimizi bu yapıya uymada gerçekten zorlayacakmış gibi görünüyor.

Ancak ne olursa olsun bu yapılanmanın içine de bir an önce girmek gerekiyor.

Sonuçta,

Makro ekonomide harcamaların ve borçlanmanın disiplin ve kontrol altına alınarak, bütçe açıklarının azaltılıp  bazı makro dengesizliklerin önüne geçilmeye çalışılması  ne kadar önemli ise, futbolda da kaynakları verimli kullanmayan, gelirlerinin çok üzerinde gider yaparak aşırı borçlanmaya yönelen kulüplerimizin rekabet güçlerini koruyabilmek için bu kuralın hayata geçirilmesi çok önemlidir. Bu amaçla Federasyonu böylesi bir karar alma ve uygulamaya gitmesi nedeniyle tebrik etmek gerekiyor. Ancak bu işin ne kadar zor ve uzun bir yol olduğunu da hep birlikte yaşayarak göreceğiz. Federasyonun burada çok dik durması ve eşitlik ilkesine göre hareket etmesi, uygulamanın başarısı açısından yaşamsal bir öneme sahip. Bu kararların hayata geçirilmesinin  orta ve uzun vadede Türk futboluna çok yararlı olacağını, rekabetçi dengeyi yükselterek  Türk futbolunun kalitesini ve marka değerini artıracağını düşünüyorum.

Bu uygulamaya yönelik gördüğüm eksiklik ve bazı aksaklıkları da önümüzdeki hafta bu sütunlarda ve www.futbolekonomi.com  'da yazmaya devam edeceğim.

Tanıl Bora'nın dediği gibi "Dünya Kupası futbolun Ramazan'ı" ve bu Ramazan siz bu yazıyı okuduğunuzda bitmiş, kupa da sahibini çoktan bulmuş olacak. Kıran kırana bir mücadele sonucunda kupaya uzanacak takım ister Hollanda, isterse İspanya olsun bir ilk gerçekleşmiş olacak. Futbol tarihlerinde ilk defa bu takımlardan birisi şampiyon olmuş olacak.

Hollanda bugüne kadar iki kez final oynayıp kaybetse de, bu kez portakallar ilk defa ev sahibi bir ülkeye karşı oynamayacaklar. Hollandalılar 1988 yılında Eurocup'ı kazanırlarken, bugüne kadar üç kez de finale yükselme başarısı gösterdiler. 1974, 1978 ve son olarak ta 2010. 1974'te ev sahibi Almanya'ya, 1978'te de yine ev sahibi Arjantin'e karşı finalde kaybeden Hollanda Milli Takımı bu kez işi sıkı tutmaya çalışacak. 1970'lerde üstün bir performans ortaya koyan Hollanda futbolu aynı zamanda Total futbolu da, futbol oyun anlayışı ve sistemine armağan eden bir ülke…

İspanya ise bugüne kadar en iyi performans olarak yarı finali görmüş bir ülke. 1950 Dünya Kupası'nda dördüncü olan İspanya bugüne kadar tam on üç kez Dünya Kupası elemelerine katılabilme başarısı göstermiş. Ancak 2010 Dünya Kupası'na kadar çok önemli bir başarıya ulaşamamışlar. 2008 yılında Avrupa Futbol Şampiyonası'nda kupayı müzesine götüren İspanyollar şu an Dünya kupasını da evlerine götürebilme şansına sahip olacaklar.

İki farklı sistem sahibi ve futbol anlayışına sahip iki değişik milli takımın mücadelesine tanık olacağız. Bir yandan sürekli futbolcu üretip bunu yurtdışına ihraç eden ve bundan çok önemli futbol geliri elde eden bir ülke, diğer taraftan borç yükü altında olmakla birlikte dünyanın en ünlü takımları ve oyuncularına sahip, futbolcu ithalatının çok önemli boyutlara geldiği bir İspanya'yı izleyeceğiz.

Bugüne kadar ortaya konan futbol, saha içindeki oyun anlayışı, fizik kondüsyon, taktik ve teknik olarak İspanya'nın ağır bastığı final maçı öncesinde Hollanda'nın tecrübesi ve final motivasyonu onları da kupaya ortak edecek gibi görünüyor. Ancak İspanya'nın turnuvanın en iyi pas yapan ve organize olan ekibi olması, istediklerinde tempoyu artırıp düşürebilmeleri, dar alanda olağanüstü yetkinlikte top oynamaları ve birbirlerini çok iyi tanıyan ve bir makine dişlisi düzeninde doksan dakika boyunca aynı kalitede oyunu zorlayabilmeleri ve turnuvanın en favori takımlarından Almanya'yı adeta sürklase ederek elemeleri onları Hollanda karşısında bir adım öne çıkartıyor.

Dünya Kupası boyunca futbolun hep güzel yanına yönelik yazılar yazmak istedim. İç karartıcı yazıları sizlerle paylaşmaktan, kötü haberleri sizlere aktarmaktan uzak durmaya çalıştım ama ne yazık ki, hayatın acı gerçeğinin önüne geçilemiyor. Bir yandan Güney Afrika'daki futbol şöleni devam ederken, diğer taraftan futbola ilişkin kötü haberler medyada kendisine yer bulmaya devam ediyor. Bu yüzden yazımızın başlığı biraz arabesk oldu.

Geçen haftanın en iç karartıcı haberlerinden ikisini sizlerle kısaca paylaşmak istiyorum.

Barcelona oyuncuların ücretlerini ödemek için kredi arıyor!

Bu haberlerden ilki Avrupa'nın ve Dünyanın en büyük ve en iyi kulüplerinden Barcelona ile ilgiliydi. Medyaya düşen son haberlere göre Barcelona oyuncularının maaş ve ücretlerini ödeyebilmek için borç arayışına çıkmıştı. www.futbolekonomi.com'un BBC'den aktardığı habere göre: " La Porta'dan sonra koltuğu devir alan Barcelona'nın yeni başkanı Sandro Rosell, kulübün sanıldığı gibi bir zenginlik ve nakit bolluğu içinde olmadığını; likidite sıkıntısı çeken kulübün acilen oyuncuların 145 milyon Euro'ya'e ulaşan ücret ve maaşlarını ödeyebilmek için nakit paraya ihtiyacı bulunduğunu ve bu amaçla banka kredisi arayışına girdiklerini; şu anda tüm ümitlerinin Shakhtar Donetsk'e satılan Dmitro Chygrynskiy'den ve Manchester City'e satılan Fildişili oyuncu Yaya Toure'den gelecek toplam 50 milyon Euro'ya bağlı olduğunu; her ne kadar kulüp kendi faaliyetlerinden gelir yaratabiliyor olsa da taze nakit paraya ihtiyaçlarının olduğunu ve bankalara bu borçlanmaya ilişkin iş planlarını sunduklarını, şimdilik durumun kontrol altında tutulduğunu" ifade ediyordu.

46 yaşındaki Katalan işadamı Rosell katıldığı bir konferansta gerçekleri dile getirdi. Deloitte'un rakamlarına göre Barselona'nın 20008/09 gelirleri 365.9 milyon, borcu ise 437.8 milyon Euro… Rosell 2009/10 sezonunda bu gelirlerin 445 milyon Euro'ya yükseldiğini ifade ediyor. Ancak Barcelona'nın bu sezon Valencia'dan David Villa'yı satın alması ve Arsenal'dan da Fabregas'ı takıma dahil edebilmesi için kulübün ilave 90 milyon Euro daha para bulması gerekiyor. Bu transferlere bağlı olarak kulübün borçlanması da daha şimdiden 490 milyon Euro'ya yükseldi. 

İkinci finansal kriz haberi de İtalyanların en zengin ve en popüler kulüplerinden birisi olan Roma'dan geldi.

Roma kulubü Satıldı

İtalyan futbol devi ve Deloitte'un en zengin 20 kulüp sıralamasında 146.4 milyon Euro'luk geliriyle 12'nci sırada kendisine yer bulan Roma kulübüyle ilgili www.futbolekonomi.com 'da çıkan haberi aşağıya olduğu gibi alıyoruz.

İtalyan futbol devi AS Roma'yı 17 yıldır elinde tutan, Italpetroli'nin sahibi Sensi Ailesi, içine girdiği borç batağından kurtulamayınca kulübü borçlu olduğu Unicredit Banca di Roma'ya devretmek zorunda kaldı. Bir alıcı çıkana kadar Rosella Sensi'nin kulübün yönetimini sürdürmesine karar verildi.

Rosella Sensi, AS Roma'yı 1993 yılında satın alan babası Franco Sensi'nin ölümünden sonra mali kriz içindeki kulübün yönetimini devraldı. Sensi, 2 yıllık başkanlık süresince kulübü krizden kurtarabilmenin yollarını aradı. Sensi, kemer sıkma politikası başlatarak, mali durumu biraz rahatlatsa da 325 milyon Euro'yu bulan borç batağından çıkamadı.

Sensi Ailesi'ne ait olan Italpetroli'nin yüzde 100 hissesine sahip olduğu AS Roma'nın satışıyla ilgili alıcılarla görüşmeye başlamıştı.

Ünlü yatırımcı George Soros ve Emirates Grup'un kulübe talip olduğu söylentileri ortalıkta dolaşırken Italpetroli, kredi borcunu ödeyemediği Unicredit Banca di Roma'yla masaya oturdu. Dün akşam geç saatlerde başlayan toplantı sonunda kulübün bankaya devredildiği açıklandı.

230 Milyon Euro karşılığında kulübü devrettiği belirtilen Italpetroli, grup bünyesinde bulunan bazı gayrimenkulleri de bankaya vermek zorunda kaldı. Unicredit'in CEO Yardımcısı Paolo Fiorentino, toplantı sonrası yaptığı açıklamada, şirket ve banka arasında imzalanan anlaşma gereği bir alıcı bulunana kadar Rosella Sensi'nin Roma Kulübü başkanlığını sürdürmesine karar verildiğini söyledi.

Kısacası Avrupa'nın iki devi Roma ve Barcelona mali anlamda önemli sıkıntı içinde görünüyor. Bu iki üst düzey kulübün çok ciddi nakit sıkıntısı çekmesinin temelinde aşağıda dile getireceğimiz genel ve konular yatıyor.

Avrupa futbolu borç batağında 

Dünya Kupası finalini iki Avrupalı'nın oynaması ve yarı finalde üç Avrupa ülkesinin bulunması, bir kez daha dünya futbolunun patronunun Avrupa olduğunu bize gösterdi.

Gerçekten de sportif performans ve sahip olduğu Şampiyonlar Ligi gibi bir organizasyon ile endüstriyel futbolun göz bebeği konumundaki Avrupa futbolu ne yazık ki, inanılmaz bir borç batağı içinde yaşamını sürdürmeye çalışıyor. Gün geçmiyor ki Avrupalı kulüplere ilişkin bir borç, bir iflas haberini medyadan görmeyelim, okumayalım. Bir yandan dünya futbol pastasının üçte ikilik kısmını tek başına üreten bir futbol coğrafyası, diğer taraftan borçtan yakasını kurtaramayan bir Avrupa.

Futbol kulüplerini bu denli borçlanmaya iten faktör ne? Böylesi bir borçlanmanın altından futbol kulüplerinin kalkma şansı var mı? İsterseniz buna kısaca bir bakalım öncelikle…

Futbolun borcu gelirlerini aşıyor!

Futbolun günümüzde giderek parasallaşıp ticarileşmesi ve endüstriyel bir karaktere bürünmesi futbol pastasının on milyar Euro'lara ulaşmasına yol açtı. Öyle ki Deloitte'un en son raporuna göre Avrupa futbolu yıllık 14.6 milyar Euro bir gelir yaratıyor. Yaratılan bu gelir doğal olarak futbolun parasal giderlerini de artırıyor. Gelirler ve giderler arasındaki bu orantısız büyüme süreç sonunda gelirler ve giderler arasında uçurumun giderek büyümesine yol açıyor. Başta transfer harcamaları, oyuncu ücret maş ve primleri, statlara yatırılan yüz milyonlarca Euro olmak üzere kulüplerin yapmış oldukları harcamalar ne yazık ki bir türlü futbolun parasal gelirleriyle karşılanamıyor. Gelirlerin kaynağını artırmak ya da yeni gelirler elde etmek kolay olmuyor. Statların kapasiteleri artırılarak, ilave gelir elde etmek her zaman mümkün olamıyor. Her sene bir önceki yıla göre daha fazla logolu ürün satışı gerçekleştirilemiyor, taraftar sayısı artmıyor. Kısacası futbolun gelirleri sınırlı kaynaklardan elde ediliyor.

Bir bütün olarak bakıldığında, futbolun gelirlerinin giderlerini karşılamakta yetersiz kalması, kulüp borçlanmalarının her geçen giderek artmasına yol açıyor. Temelde rekabet dinamiğinden kaynaklanan bu yetersizlik, futbol gelirlerinin elde edilmesi sürecinde önemli bir finansman ihtiyacı doğuruyor. İşte futbol kulüplerinin, kendi rekabet güçlerini artırabilmek adına yöneldikleri bu süreçte giderlerin gelirlerden fazla olması, sezon sonlarında kulüplerin "gider fazlası" vermelerine neden oluyor. Bir türlü "gelir fazlası" veremeyen futbol kulüplerinin giderlerindeki bu dramatik artış, aslında futbol kulüplerinin finansal, ekonomik ve sportif sağlıklarını olumsuz etkilemeye başlıyor, bağışıklık sistemini zayıflatmaya başlıyor. Doğal olarak bu aşırı borçlanma kulüplerin mali yapıları üzerinde finansal bir baskı yaratıyor. Bu finansal baskıdan kendisini kurtaramayan kulüpler ise süreç içinde geri dönemeyecekleri bir yola giriyorlar. Sonuçta, kulüp iflasları, küme düşmeler, kapanan ve tarih olan kulüpler gerçeği ile karşılaşıyoruz.

Avrupa'nın en zengin 20 kulübünün gelir ve borçları arasındaki açık artıyor!

Deloitte'un her yıl düzenlediği "En Zengin 20" sıralamasında yer alan kulüplerin 2007/08 sezonunda toplam borçları, gelirleri toplamından yaklaşık 280 milyon Euro fazlayken; bu tutar 2008/09 sezonunda tam 2.2 kat artarak 898 milyon Euro'ya yükselmiş durumda. Yani kulüplerin gelirlerindeki artış, giderlerini karşılamakta yetersiz kalınca, bir önceki yıla göre en zengin 20 kulüp 618.4 milyon Euro daha fazla borçlanmaya gitmiş. Kulüp başına borçlanmadaki artış tutarı yaklaşık 40 milyon Euro'ya ulaşıyor.

Gerçekten de bugün Avrupa'nın en zengin ve en büyük liglerine bakıldığında Alman Bundesliga ve Fransız Lig 1 hariç olmak üzere diğer 3 büyük ligin borçlanmaları, gelirlerinin üzerinde seyrediyor. Bu liglerin içinde İngiliz Premier Lig'in yıllık finansman açığı yaklaşık 4 milyar Euro civarındayken; bu tutar İspanyol la Liga'da 3.5 ve İtalyan Serie-A'da ise 1.2 milyar Euro düzeyine yükselmiş durumda.

En zengin 20'deki toplam finansman açığı ise 898 milyon Euro. 900 milyon Euro'ya ulaşan bu açık kulüplerin doğal olarak mali disiplinlerini de bozuyor ve onları çok ciddi sıkıntıların içine itiyor.

Avrupalı kulüplerin 2008 sonu itibariyle konsolide bilançoları

Yine bu sütunlarda 15 Nisan 2010 tarihinde yazdığımız "Kulüplerin 2008 Sonu İtibariyle Konsolide Bilançoları" başlıklı yazımızda da detaylıca ele aldığımız gibi, UEFA'nın hazırlatmış olduğu "The European Club Footballing Landscape" raporuna göre Avrupa'nın 2008 itibariyle 732 kulübünden 631'inin gönderdiği finansallarından hareketle oluşturulan konsolide bilançoya göre kulüplerin toplam varlıkları 20 milyar Euro'ya; özkaynakları da 1.8 milyar Euro'ya ulaşıyor.

Bilançonun borç ve yükümlülükler kısmını oluşturan pasif tarafa bakıldığında en önemli pasifin 5.5 milyar Euro'luk ve %28'lik payı ile bankalara ve ticari kurumlara olan borçlar ve krediler olduğu görülüyor. Toplam banka borçlarının %69'luk kısmının 20 kulüpten geldiğini vurgulayan raporda; bu kulüplerden dokuzunun İngiltere'den, beşinin de İspanya'dan olduğu belirtiliyor. Banka borçlarını takip eden bir başka borç kalemini ise 4.2 milyar Euro'luk nominal değeri ve %22'lik payı ile kulübün başta oyunculara olan yükümlülüklerini ve diğer faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi sürecinde borçlanılan kısa vadeli borçlar oluşturuyor. Pasifte yer alan bir diğer önemli borç kalemi de 2.2 milyar Euro ve %11'lik payı ile kulüp sahibi, ortağı ve yöneticilerine olan borçlar.

En büyük 20 kulübün borcu 4.8 milyar Euro

Deloitte'un her yıl düzenlediği ve önemli bir referans noktası haline gelen "En Zengin 20" sıralamasına giren kulüpler içinde kendisine yer bulan Avrupa'nın en büyük 20 kulübünün borcu 4.844 milyon Euro'ya ulaşmış durumda. Bu kulüplerin gelir ve borçlarını sizlerle aşağıda paylaşıyoruz.

2008/09 Sezonu En Zengin 20 kulüp (milyon Euro)

Sıra Kulüp Gelir Borçları  Gelir- Borç

1 Real madrid 01.4 62.8 -161.4

2 FC Barcelona 365.9 437.8 -71.9

3 Manchester United 327 777.3 -450.3

4 Bayern Munich 289.5 0.0 289.5

5 Arsenal 263 462.6 -199.6

6 Chelsea 242.3 779.5 -537.2

7 Liverpool 217 440.0 -223.0

8 Juventus 203.2 120.0 83.2

  Ortalama 197.34 242.2 -44.9

9 Inter 196.5 284.9 -88.4

10 AC Milan 196.5 220.0 -23.5

11 Hamburger SV 146.7 0.0 146.7

12 AS Roma 146.4 42.0 104.4

13 Olympique Lyonnais 139.6 35.0 104.6

14 Olympique Marseille 133.2 28.0 105.2

15 Tottenham Hotspur 132.7 72.3 60.4

16 Schalke 04 124.5 193.8 -69.3

17 Werder Bremen 114.7 0.0 114.7

18 Boruissia Dortmund 103.5 107.3 -3.8

19 Manchester City 102.2 163.5 -61.3

20 Newcastle United 101 118.1 -17.1

  Toplam   3.946.8   4.844.8 -898.0

20 Kulübün toplam gelirleri ile borçları arasındaki fark 898 milyon Euro. Yani anlayacağınız Dünyanın en fazla gelir yaratan ve futbolunu domine eden Avrupa futbolu yarattığı gelirleriyle giderlerini karşılamakta yetersiz kalıyor ve borçlanmaya yöneliyor.

Avrupa'nın en üst düzey 20 kulübünün ortalama geliri 197,3 milyon Euro iken, ortalama borçları da 242 milyon Euro civarında. Buna göre net 45 milyon Euro civarında açık veren bu kulüplerin içinde bulundukları bu durumdan kurtulabilmeleri için acilen kendilerine Roma ve Barcelona örneğinde de olduğu gibi ilave nakit para bulmaları gerekiyor ya da tam aksi yönde hareket ederek ellerindeki değerli oyuncuları satarak mali disiplini sağlamaları gerekiyor. Aksi taktirde Avrupa futbolu içinden çıkamayacağı bir yola girmiş durumda ve futbolun tüm parasal göstergeleri, Avrupa'nın genel ekonomik makro göstergelerinden çok da farklı görünmüyor. Bunun için UEFA'nın "Finansal fairplay"inin büyük önemi ve rolü bulunuyor. Avrupalı kulüplerin ve de bizim kulüplerimizin acilen kendilerine mali anlamda çeki düzen vermeleri gerekiyor.

Geçen yılın Türkcell, bu yılın Spor Toto Süper Ligi Cumartesi ve Pazar günü yapılan maçlarla perdelerini 53'üncü kez yeniden açtı ve gösteri başladı. Başladı başlamasına ama sorunlarımız diz boyu… Parasal, yönetsel, ekonomik sıkıntılar ve problemler Spor Toto Süper Lig ekiplerinin peşini bırakmıyor.

Önceki yıllar Süper Lig'in isim hakkı sahibi Türkcell Digitürk ile anlaşamayıp ta ligin isim hakkını Digitürk Spor Toto'ya satınca bazı Anadolu kulüplerimiz göğüs reklam ve gelirlerinden mahrum kaldı. En acısı geçen yılın şampiyonu Bursaspor göğüs reklamı konusunda en büyük sıkıntıyı yaşadı.

Geçen hafta bu konuya ilişkin Cnbc-e televizyonunda bir program gerçekleştirildi. Programa katılan kulüp başkanları göğüs reklamı alamadıklarından, doğal olarak reklam geliri elde edemediklerinden şikayetçiydiler. Konu gerçekten can sıkıcıydı. Süper Lig'in şampiyonu göğsüne reklam alabilecek firma bulamıyordu. Ya diğer Anadolu takımları ne yapsın? Konuya ilişkin bazı yorumlar yapıldı. Bu hafta bu konuyu ele almak bana en doğru iş gibi geldi.

Sadece yeterli gelir elde edememek değil, aynı zamanda çok ciddi borç baskısı altında bulunan ve bu nedenle oyuncusunun, teknik adamının parasını ödemekte zorlanan kulüplerin başka sorunları da bulunuyordu.

Spor Toto Süper Lig'de 2010-2011 sezonu, 14 Ağustos Cumartesi günü yapılan 4 maçla başladı. 16 Mayıs 2010'da yapılan son maçlarla 2009-2010 sezonunu kapayan Süper Ligde heyecan yeniden start aldı.

13 ilden 18 takım, toplam 282 gün sürecek yeni sezonda, yeni transferlerle güçlendirdikleri kadrolarıyla belirledikleri hedeflere ulaşmaya çalışacak.

52'nci sezonunu Bursaspor'un şampiyonluğuyla geride bırakan Süper Lig'de geçen sezon ligden düşen Diyarbakırspor, Denizlispor ve Ankaraspor'un yerlerini bu sezon Kardemir Karabükspor, Bucaspor ve Konyaspor aldı. Tüm Spor Toto Süper Lig takımlarımıza başarılar dileyerek, biz değerlendirmelerimize geçelim.

Bursaspor tarih yazdı ama formaya reklam bulamadı!

Bu başlık futbolun ekonomisine ilişkin günlük yazılı medyada yaptığı müthiş haber yorum ve söyleşileriyle haklı bir taktir alan sevgili arkadaşım Kenan Başaran'a ait. Kenan Başaran 12 Ağustos 2010 tarihli Referans Gazetesi'nde konuya ilişkin yaptığı haber yorumda konuyu tüm çıplaklığıyla ortaya koyuyor.

Yıllık yayın geliri 325 milyon dolara ulaşan bir Lig'de kulüplerimizin hala parasal sıkıntı içinde olmaları ve kendilerine göğüs reklamı bile bulamamalarını acaba nasıl yorumlamamız gerekiyor?

Evet ligimizde hala rekabetçi denge, dengede rekabeti sağlayacak şekilde konumlandırılmış değil. Hala kulüplerimizin gelirleri arasında büyük uçurumlar var. Kulüplerimizin bazıları rekabette kendilerine haksız üstünlük sağlayabiliyorlar. Tüm bunlara evet ama bir takımın göğüs reklamı bile almakta zorlanması acaba sadece futbolun genel yapılanmasındaki temel problemlerden mi kaynaklanıyor sizce? Bunda kulüplerimizin herhangi bir sorumlulukları yok mu?

Bu konuda Kenan Başaran'ın haber yorumundan kısa bir pasajı sizlerle paylaşmak istiyorum.

"Bir iki gün içinde bir anlaşma olmazsa tarih yazan ve Şampiyonlar Ligi'nde Türkiye'yi tek başına temsil edecek olan Bursaspor, göğüs reklamı almadan lig maçlarına başlayacak. Sadece Bursaspor değil, Sivasspor, Kasımpaşaspor, Gaziantepspor, Gençlerbirliği, İstanbul BB ve Kayserispor gibi diğer Süper Lig takımları da harıl harıl göğüs reklamı arıyor. Oysa bu takımlar böyle bir sorunla karşılaşacaklarına pek prim vermiyordu zira Türkcell ile yola devam edeceklerini düşünüyorlardı. Ancak, Turkcell geçen sezon göğsünde yer aldığı 10 Anadolu kulübüyle yeni sezonda çalışmayacağını açıkladı.

Turkcell'in sözleşmesi mayıs sonunda bitti ama kulüpler yeni bir anlaşma yapılmasını umuyordu. Fakat, Türkcell "buraya kadar" dedi. Peki ne oldu da Turkcell, Anadolu takımlarının göğsünden düştü."

Heber yorumda da vurgulandığı gibi bazı takımlarımız böyle bir sorunla karşılaşacaklarını hiç düşünmüyorlardı. Ama düşünülmeyen oldu ve Türkcell takımlara verdiği reklam desteğini kesti.

Bu yılın başlarında yani Şubat ayında naklen yayın anlaşmasında fahiş bir rakama ulaşılıp ta, takım başına ödenecek havuz gelirlerinin %140 yükselmesi bende farklı bir endişeye neden olmuştu. Bu denli yüksek bir kaynak bir yandan takımlarımızı maddi anlamda ciddi rahatlatırken, diğer taraftan başka bir gelir kaynağı yaratma arayışlarına yönelmemelerine de neden olabilirdi. Bu ise tam bir felaket olurdu. Çünkü göbeğinden naklen yayın gelirlerine bağlı bir yaşam ile varlığını devam ettirmeye çalışan bir kulüp bir süre sonra "gelir tembelliği" içinde yeni kaynaklar yaratmadan, yeni harcamalara yönelmeyi tetikleyebilir ve buna bağlı olarak verimsiz, israfçı bir anlayışla var olan kaynaklar hovardaca kullanılabilirdi. Bu endişem ne yazık ki hala gitmiş değil…

Kulüplerimizin mutlaka kendilerine naklen yayın gelirlerinin dışında ilave ve değişik gelir kaynakları yaratmaları gerekiyor ki, en son göğüs reklamı krizinde olduğu gibi sıkıntılar yaşamayalım.

Bu gelirleri yaratmak kolay mı?

Özellikle Süper Lig'de oynayan takımlarımızın mutlaka kendilerine çok farklı kaynaklardan ilave gelirler yaratıyor olmaları lazım. Ama bunun için kulüplerimizin mutlaka sportif performanslarını belirli bir istikrarda tutabilmeleri ve buna bağlı olarak taraftar tabanlarını daha da genişletecek etkinliklere ağırlık vermeleri gerekiyor. Mümkün olduğunca taraftarını müşteri olarak görüp ona göre yatırım yapıp gelirlerini artırmaya çalışmak en akıllıca yol gibi görünüyor. Unutmayalım ki, kulüp taraftarını ne kadar müşteri görürse, taraftar da kendisini o ölçüde tüketici taraftar olarak görür. Buna uygun satış ve pazarlama stratejileri oluşturup, taraftar başına ya da statta koltuk başına yaratılacak katma değeri maksimize edebilmek ilk akla gelenlerden birisi. Çünkü sonuçta devlerle rekabet edebilmenin yolu sağlıklı ve sürekli gelir elde edebilmekten geçiyor. Bunu yapan kulüplere baktığımızda; yüzyıla ulaşan bir tarihsellik, istikrarlı bir sportif performans ve milyonlara ulaşan bir taraftar kitlesi görüyoruz. Bunun sonucunda da o kulübün izlenilirliği yükseliyor ve zaman içinde kulüp mevcut ortalama sportif performansını devam ettirdiği sürece sportif performanstan bağımsız bir parasal performansa kavuşuyor. Bugün Avrupa'da üst düzey kulüplerin sportif performansları zaman zaman düşse bile her yıl standart bir parasal gelir elde edebiliyorlar. Bunun arka planında aslında markalaşmak yatıyor.

Yani takımlarımızın öncelikle ortaya kabul edilebilir bir sportif performans koymaları ve daha sonra bu performansı mali performansa çevirebilmeleri gerekiyor. Bu şekilde buradan gelecek yeni ve ilave fonlarla alt yapıya ve sportif tesislere yatırım yapmak, daha rekabetçi bir sportif performans ortaya koyarak, parasal anlamda refaha ulaşmak temel amaç…ancak bunları yapabilmek kolay olsaydı zaten tüm kulüplerimiz bu saate kadar bunları yapar ve rekabet üstünlüklerine ulaşırlardı. Özellikle böylesi bir yapı kulüplerimizde kurumsal yönetim ve yönetişimi bir zorunluluk haline getiriyor. Böylesi bir örgüt modeli kurmadan hayal edilen sportif ve parasal refaha ulaşmak zor görünüyor.

Transferler yapılıyor ama hangi bütçelerle?

Süper Lig ekipleri hız kesmeden transferlere devam ediyor. Ama sormak lazım hangi bütçelerle? Özkaynakları neredeyse tamamen yok olmuş bir kulübümüz transfer şampiyonu. Anadolu'daki kulüplerimiz de fayda maliyet analizi yapmadan yabancı kontenjanını doldurmak için transfer yarışındalar. Bütün bunlar olurken, kulüplerimiz oysa ciddi finansal sıkıntı içinde. UEFA kriterleri adeta göz ardı edilmiş durumda. Mevcut varlıkları borçlarını karşılayamayan yani pasif açığı veren kulüpler hala delicesine transfere para harcıyor. Oysa UEFA'nın finansal fair play kuralları ve UEFA kriterleri kulüplerin başında "Demoklesin kılıcı" gibi sallanıp duruyor.

Geçen yıl sadece sekiz kulübümüz UEFA kriterlerini gerçekleştirerek lisans alabildi. Bu durum bile Süper Lig'de mücadele eden diğer kulüplerimizin durumlarını ortaya koyuyor.

Mali yapılarındaki yetersizlik ve olumsuzluklara karşın borçlanma yoluyla transfer yapan kulüplerimiz sonuçta rakiplerine karşı önemli bir rekabet üstünlüklerine kavuşuyorlar. Ne var ki, yapılan isabetsiz transferler takımlarımızın kaynaklarının israf edilmesine neden olurken, diğer taraftan borç yükünü de artırıyor. Bu nedenle mutlaka transfer bütçelerinin futbol otoritesi tarafından sıkı bir şekilde kontrol edilmesi gerekiyor.

6+2+2 Transferde savurganlığa yol açıyor

Bilindiği üzere geçen sezon bazı kulüplerin yaptığı ısrar ve lobiler sonucunda Türkiye Futbol Federasyonu 6+2+2 kuralını getirmişti. Buna göre kulüplerimiz sahada 6 yabancı futbolcuyu oynatırken, 2 yabancı kulübede, 2 yabancıyı da tribünde tutabileceklerdi. Bu kural gelir gelmez de tüm takımlarımız kalite, ihtiyaç, fayda ve maliyet analizi yapmadan yabancı oyuncu transferlerine başladılar ve bugün Süper Lig'de yabancı oyuncu sayısı 150'yi geçmiş durumda. Ancak verimlilik açısından olaya bakıldığında ise bu oyuncuların sadece yüzde elliye yakın kısmının takımlarında oynadığı diğerlerinin ise yedek kulübesinde veya tribünde oturduğu yaptığımız araştırmalarla ortaya çıkıyor. Yani takımlarımız bu kontenjanı çok verimli kullanamıyor. Aksine yetenekli genç futbolcularımızın önünü kesiyor.

Teşvik, şike ve şiddete karşı yeni futbol yasası mutlaka çıkmalı

Milyar dolarlık bir endüstride rekabeti düzenleyen koşulların sadece yönetmelik ya da idari çözüm yollarıyla değil kendi yasalarıyla yönlendirilmesi gerektiğini düşünüyorum. Sadece şike için ceza yasasında bir düzenlemeye gidilmesi sorunların önünü kesmez sadece öteler. Avrupa'da bazı ülkelerde olduğu gibi mutlaka sporda ve futbolda her türlü hukuksal anlaşmazlık, teşvik, şike ve şiddet olayları için spor mahkemeleri kurulmalı; özellikle futbolun bağışıklık sistemini çökerten teşvik ve şikeye ağır yaptırımlar getirilmeli, tribün terörü ve küfür için yeni yasal düzenlemeler zaman geçirmeden yapılmalıdır.

Sonuç

Elli üçüncüsüne merhaba dediğimiz bu sezonda Spor Toto Süper Lig sürprizlerle başladı ve umarım ki sürprizlerle de son bulur. Yıllık 325 milyon dolar havuz gelirinin dağıtıldığı; galibiyet priminin 750 bin, beraberliğin 375 bin TL olarak belirlendiği yeni sezonda kıran kırana rekabetin yaşanacağı geçen hafta oynanan maçlarla belli oldu. Tüm takımlarımıza başarılar diliyoruz. Ancak mevcut sorunlarımızı da görmezlikten gelemeyiz. Bir an önce bu sıkıntılara çözüm bulmalıyız.

Süper Lig isim hakkını bildiğiniz üzere geçen hafta Spor Toto beş yıl için 125 milyon dolar ödeyerek satın aldı. Bu nedenle Turkcell Süper Lig Spor Toto Süper Lig'e dönüştü. Bu konu yani isim haklarının satın alınması ya da satılması günümüzde önemli bir ticari konu.

Konunun bence ilginç olan yönü devletin elindeki tüm kamu hizmeti veren kurum ve kuruluşları satarak özelleştirmeye çalıştığı bir dönemde Spor Toto'nun böyle bir aksiyonda bulunması gerçekten ilginç. Bu eylemin arka planında hangi saikler olabilir. Bu hafta bu konuyu sizlerle paylaşmak istedim.

Öncelikle konuyu bir anımsayalım isterseniz…

Beş yıl için 125 milyon dolar

Süper Lig'in isim sponsoru Spor Toto oldu. Beş yıllığına 125 Milyon Dolar verecek olan Spor Toto 2010-2011 sezonundan itibaren geçerli olacak anlaşmaya göre Süper Lig'in isim haklarına sahip olacak. Süper Lig'in yanı sıra, TFF 2. Lig ve TFF 3. Lig'in isim hakları da 5 yıl süreyle Spor Toto tarafından alındı. Artık yeni dönemde liglerin adları, Spor Toto Süper Lig, İddaa 2. Lig ve İddaa 3. Lig olarak kullanılacak.

On beş gün önce Swiss Hotel'de düzenlenen basın toplantısında Süper lig'in "İsim hakkı " spor Toto'ya geçmiş oldu. Spordan Sorumlu Devlet Bakanı Faruk Nafız Özak ve Spor Toto Teşkilat Başkanı Bekir Yunus Uçar, Türkiye Futbol Federasyonu Başkanı Mahmut Özgener, TFF Başkanvekili Lutfi Arıboğan, TFF Yönetim Kurulu Üyeleri Zafer Yıldırım ve Yunus Egemenoğlu ile Digitürk Genel Yayın Yönetmeni Ertan Özerdem katıldığı basın toplantısında Türkiye profesyonel liglerinde ve Türk futbolunda yeni bir dönem de başlamış oluyor.

Konuya ilişkin Türkiye Futbol Federasyonu Başkanı Mahmut Özgener şunları söyledi: "14 Ocak 2010 tarihinde gerçekleştirilen ve Türk futbolu için bir milat olan "Yayın İhalesi" sonucunda, Süper Lig'de mücadele eden kulüplerimize yüzde 126 artışla yılda 321 milyon dolar aktarılacak olması Türk futbolu açısından gurur verici. Türk sporunun en değerli markalarından biri olan Süper Lig'in 5 sezondur devam eden isim sponsorluğu, bugünden itibaren ülkemizin bir başka değerli kurumunun ismiyle devam edecek. 2 gün sonra 53'üncü sezonuna merhaba diyecek olan Süper Lig bundan sonra Spor Toto Süper Lig adıyla anılacak."

Yeni yayın ihalesi ile Avrupa'nın en değerli ligleri arasındaki yerini sağlamlaştıran Süper Lig'e duydukları güven ve yaptıkları yatırım için Spor Toto Teşkilatını kutlayan Başkan Özgener, 2005 yılından bu yana isim sponsorluğu yaparak futbolumuza önemli bir kaynak aktarımı sağlayan Turkcell firmasına da özel teşekkürlerini iletti.

"Futbol ekonomisinde çağı yakaladık"

Mahmut Özgener şöyle devam etti: "Bu güç birliğinin yaratılmasında, futbolumuzda sağlanan güven ortamının, futbola aktarılan kaynak artışının payı büyük. Bugünkü mutluluğumuz sadece Süper Lig'in isim sponsorluğundan kaynaklanmıyor. Spor Toto Teşkilatı, Türk Futbolunun atar damarlarından TFF 2. Lig ve TFF 3. Lig'e de ismini verdi. Böylece, ülkemizde yer alan 4 profesyonel ligin tamamının isim sponsoru olmuş oldu. Bu gelişmeler, futbolun endüstrileştiği bir ortamdan geri kalmadığımızı, çağa ayak uydurduğumuzun en güzel kanıtı. Futbola aktarılan bu ekstra kaynaklar, tüm liglerdeki kulüplerimiz için önemli bir itici güç olacaktır."

2. Lig ve 3. Lig'in ön adı Spor Toto oldu

Türkiye Futbol Federasyonu (TFF), bugün Süper Lig, 2. Lig ve 3. Lig'in isim haklarının kullanımıyla ilgili gerçekleştirilen lansman sonrası, düzeltmeye gitti. Daha önce 2. Lig ile 3. Lig'in ön adı olarak "İddaa"nın kullanılacağı duyurulurken, daha sonra TFF'den yapılan açıklamada, Süper Lig'de olduğu gibi bu iki ligde de ön adın "Spor Toto" olacağı kaydedildi.

Ciro yüzde 10 Artar(mı?)

Spor Toto olarak geçen yıl 2 milyar dolarlık ciroya ulaştıklarını anlatan Bekir Yunus Uçar, şu değerlendirmeyi yaptı: "Bu çalışma Spor Toto'nun cirosunu yüzde 10 artıracaktır. Bu tür sponsorluklar şirketlere maddi ve manevi önemli katkılar sağlıyor. Yasal olmayan bahis pazarına da ağır bir darbe vuracağımıza inanıyorum."

4 büyükler önemli

Süper Lig'in isim hakkıyla birlikte yapılacak çalışmaları anlatan Bekir Yunus Uçar, şöyle konuştu: Öncelikle 4 büyüklerin kollarındaki Süper Lig logosuna şirketin adının da yazılması gerekiyor. Futbol topunun üzerindeki logoda da adımız bulunacak. Hakemlerin üstündeki formalarda da Spor Toto Süper Lig logosu yer alacak. Maç başlamadan önce ve maç sonralarında da görünürlük ön planda olacak.

Süper Lig'in adı nasıl değişti?

Her şey Digiturk'ün geçen sezon ligin yayın hakkı için 321 milyon dolar vermesiyle başladı. Süper Lig'in isim hakkının satışını da elinde bulunduran Digiturk, bu alanda yeni ihale istedi. Turkcell'den yılda 10 milyon dolar alan Digiturk, daha fazla para kazanacağını hesapladı. Ancak Turkcell'in sözleşmesi 2010-2011 sezonunu da kapsıyordu. Digiturk önce bir başka GSM operatörü Vodafone ile görüştü. Vodafone Süper Lig'e yıllık 35 milyon dolar verdi.

Turkcell Genel Müdürü Süreyya Ciliv, bu işi mahkemeye götürdüklerini belirtti.

Daha sonra araya Spor Toto girdi ve ligin isim hakkına talip olduğunu açıkladı.

Turkcell, Süper Lig'in isim hakkı için Spor Toto'ya yeşil ışık yaktı.

Şirketler kapıştı Spor Toto kârlı çıktı

Şirketlerin çekişmesinden Spor Toto'nun da kârlı çıktığını dile getiren Bekir Yunus Uçar, şu değerlendirmeyi yaptı: "Bu konuda Vodafone'da önemli çalışmalar yaptı. Süper Lig'in isim hakkı için Vodafone 35 milyon dolar verdi. Ancak Spor Toto'nun futbol kulüplerine olan desteği göz önüne alınarak 25 milyon dolar vermemize rağmen Süper Lig'e adımızı yazdırmayı başardık. Şirketlerin çekişmesinden Spor Toto olarak kârlı çıktık."

Spor Toto Süper Lig isim hakkını neden satın aldı?

Bildiğiniz üzere Spor Toto yasal olarak "Spor Tahmin Oyunu" oynatan bir devlet kurumu. Aslında Yurtdışında Spor Tahmin Oyunu isminde ya da bu işi yapan bir devlet kuruluşu üst düzey liglerde (İngiltere, İspanya, Almanya, İtalya ve Fransa'da) yok. Hemen hemen hepsinde bu işi yapan özel bahis şirketleri var ve bu şirketler kulüplerle ya doğrudan ya da dolaylı olarak anlaşıyor ve sponsorluk hizmeti veriyorlar. Ancak ülkemizde Bahis oyunları yasak olduğu için biz ancak "Spor Tahmin oyunları" ismiyle bu oyunları oynuyoruz ya da oynatıyoruz. Bu bağlamda aslında siz eğer İddaa kuponu dolduruyorsanız yasal olarak "bahis oyunu" değil bir "spor tahmin oyunu" oynuyorsunuz. Yasamız böyle tanımlamış. Bunda yapılacak bir şey yok. Ancak bu oyunlar bildiğimiz üzere bir "bahis oyunu"dur ve yıllık hacmi dünya genelinde 95 milyar dolar civarındadır.

Bu kapsamda olaya bakıldığında Spor Toto'nun bir devlet kuruluşu olarak bu olaya ilgi duymasının ve ihaleye girip Süper lig isim hakkını almasının nedeni nedir? Bunun üzerinde durmaya çalışalım biraz.

Spor Toto'nun tarihçesi

Spor Toto'nun daha doğrusu ilk yıllardaki adıyla "Bahs-i Müşterek"in Türkiye'ye gelmesi ve uygulamaya alınması da gerçekten çok enteresan olmuş. O dönemin Beden Terbiyesi Genel Müdürü Vildan Aşir Savaşır, Spor Toto fikrini ortaya atan ilk öncü kişi olmuş ve 1949 yılında İsveç'ten özel bir kuryeyle getirttiği Spor Toto mevzuatını bizatihi kendisi Türkçe'ye çevirerek, dönemin futbol federasyonu başkanı Ulvi Yenal ile birlikte Spor Toto organizasyonun kurulabilmesi için çalışmalara başlamış.

Spor Toto organizasyonunun, Türkiye'de kurulması için yoğun çaba harcayan Futbol Federasyonu Başkanı Ulvi Yenal, o günlerde yaşadıkları sıkıntıları Tercüman gazetesinde 1986 yılında çıkan yazısında şöyle anlatıyor: "Savaşır'dan sonra gelen genel müdürler, teftiş ve tetkik gibi konularla uğraştığından Spor Toto'ya ilgi göstermediler. Müracaat ettiğimiz makamlardan, çocukları kumara mı alıştıracaksınız? Profesyonelliğe geçtiniz yetmedi mi? Gibi sözlerle karşılaştık. Madem uygar ülkelerin hepsinde oynanıyor neden Fransa'da bu oyun yok gibi laflar işittik. Avrupa'da birçok ülke spor tesislerini spor totodan gelen gelirlerle tamamlarken, biz kısır bütçelerle yılları geçiriyorduk. 1950 yılında Rize Milletvekili Zeki Rıza Sporel ile Konya Milletvekili Saffet Gürol Spor Toto ile ilgili birlikte bir kanun teklifi hazırladı ve Meclis'e sundu. Ancak o teklif hiç bir sonuca ulaşamadı ve encümende eriyip gitti."

10 yıllık mücadele

Meclis'te o yıllarda DP milletvekilleri Spor Toto'nun kumar olduğunu ileri sürerek kanunun reddine çalıştı. Meclis'te kimi vekiller karşı çıkarken, kimileri de kanuna olumlu yaklaşıyordu. Orhan Şeref Apak, Sait Selahattin Cihanoğlu, o zaman ki Genel Müdür Mehmet Arkan, Nizamettin Kırşan ve Muhlis Peykoğlu, Spor Toto'nun oynanması (o zamanki adıyla Bahsi Müşterek) için yoğun çaba harcadı. Kanun 1959 yılında 10 yıllık gecikmeyle çıktı.

Spor Toto'nun Uygulamaya Geçirilişi

Meclisteki ekişmeli bir mücadeleden sonra, Futbol Müsabakalarında Müşterek Bahisler Tertibi Hakkında'ki 7258 sayılı Kanun 29 Nisan 1959 tarihinde kabul edilmiş ve Spor Toto resmen kuruldu ve adı "Futbol Müsabakalarında Müşterek Bahis Teşkilatı" oldu.

Spor Toto Teşkilat Başkanlığı

Spor Toto Teşkilat Müdürlüğü, 28.02.2007 tarihinde yürürlüğe giren 5583 sayılı "Futbol Müsabakalarında Müşterek Bahisler Tertibi Hakkında Kanun İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun" ile Teşkilat Başkanlığı'na dönüşmüştür.

Bahis oynamak suç mu?

Ülkemizde kişilerin bahis oyunu düzenlemeleri ve oynamaları 7258 Sayılı Yasa'ya göre suç ve iki yıldan beş yıla kadar da hapis cezası bulunuyor. Ancak bu hak ülkemizde yasayla devlete verilmiş. Sadece devlet bahis oynatabilir, düzenleyebilir. İddaa ve Sportoto gibi oyunları bu kapsamda değerlendirmek gerekiyor.

Spor Toto Yılda 2 milyar TL ciro yapıyor

Spor Toto teşkilat başkanı Bekir Yunus Uçar 2009 yılında Spor Toto'nun 2 milyar TL'na yakın bir ciro yaptığını ifade ediyor. İddaa'nin cirosu ise yıllık bazda bir buçuk milyar dolara ulaşmış durumda.

Kısacası devletin tekelinde bulunan bahis oyunları çok doğal olarak günümüz endüstriyel spor ortamında çok önemli bir pastayı oluşturuyor. Yıllık yüz milyar dolar seviyesine gelen ve bu şekilde kendi ekonomisini yaratmış olan bahis oyunları tüm dünya genelinde bir virüs gibi aslında futbol dahil tüm spor branşlarını sarmış vaziyette.

"Asalak Ekonomi"

Temel dinamiğini spordan/futboldan almasına karşın, spora/futbola aktarılan paralar ise toplam hasılatın yüzde onu kadar bile değil. O halde spordan/futboldan beslenmesine karşın spora/futbola hak ettiği parayı kanalize etmeyen bir oluşumu nasıl nitelemek gerekiyor. Ben buna futbolun/sporun sırtından beslenen "asalak ekonomi" diyorum.

Bahis ekonomisi bu bağlamda bir nevi asalak bir ekonomiyi oluşturuyor ve öz itibariyle de aslında futbolun ve sporun bağışıklık sistemini süreç içinde sakatlıyor zayıflatıyor. Bahis oyunlarının pratikteki diğer türevleri olarak karşımıza teşvik ve şike çıkıyor. Kendi takımının aleyhine bahis oynayan futbolcular, rakiplerine bavullarla teşvik primi dağıtan yöneticiler, uluslararası etkinlik gösteren şike olayları tüm bunlar futboldan ve spordan beslenen ama futbolun bağışıklık sistemini çökerten anti-futbol/spor ögeleri olarak varlıklarını devam ettiriyorlar.

Biz şimdi tekrar Spor Toto'nun Süper Lig isim hakkını neden aldığı sorusuna yanıt vermeye çalışalım.

Spor Toto Süper Lig'in marka değerini yükseltir mi?

Spor Toto elli yılı aşkın tarihi ve yaygın bilinirliğiyle Türkiye'nin önemli kuruluşlarından birisi. Konuya bu şekilde yaklaşıldığında Spor Toto'nun böyle bir işe girmesi son derece normal görünüyor. Yıllardır devlet eliyle oynatılan bahis oyunlarının ana organizatörü olan Spor Toto'nun Süper Lig gibi bahis oyunlarının temel dinamiğini oluşturan bir kuruluşun isim hakkını alması çok doğal.

Burada temel olarak iki amaç olduğu kanısındayım. Bunlardan ilki; devlet sosyal niteliğinden dolayı spora ve dolayısıyla futbola daha fazla fon transfer edebilmek amacıyla böyle bir organizasyona girmiş olabilir. Sporun ve futbolun desteklenmesi, daha da yaygınlaştırılması, Türk sporu/futbolunun rekabetçi düzeyini yükseltebilmek amacıyla kulüplere daha fazla fon transfer edebilmek bu önemli bir misyondur. Ancak burada fon transferi özel bir şirkete yani, yayın hakkı sahibi Digitürk'e yapılıyor

İkincisi ise burada dev bir pazar var ve pasta her geçen gün büyüyor. Milyar dolarlara ulaşan bir ekonomik pazardan daha fazla pay alabilmek ve buradan gelecek fonları devletin kullanımına bırakmak çok önemli bir amaç olabilir…Yani Spor Toto kendi marka değerini daha da artırarak, bir süre sonra bu değer üzerinden kendi yapısının özelleştirilmesine ortam ve olanak sağlamayı amaçlıyor olabilir.

Kısacası Spor Toto'nun Süper Lig isim hakkını almasının sosyal ve siyasi nedenleri bulunuyor. Siyasi neden ise ekonomik sebepler üzerinde yükseliyor. Çünkü ekonomik olarak bahis sektöründen daha fazla pay alarak, buradan gelecek kaynakların tasarrufunu hükümetin emrine sunmak. Aslında bu tüm ülkeler ve ekonomiler için geçerlidir.

Peki devletin böylesi bir organizasyon içine girmesini nasıl yorumlamalı? Bugün Süper Lig'de oynayan bazı takımlarımızın kamu fonlarıyla finanse ediliyor olmaları zaten bu kulüplerin kamu eliyle haksız rekabet üstünlüğüne ulaştıkları yönündeki önemli tartışmaları da beraberinde getiriyor.

Kamu elindeki fonları bu tür alanlara bloke edebilir mi? Ederse buradaki temel amaç nedir? Yani bugün herhangi bir belediyenin profesyonel bir takım/kulüp sahibi olması ve bazı kamu fonlarının bu takıma aktarılmasının temel gerekçesi nedir? Bu ne kadar sosyal adalete hizmet eder? Bu açıdan olaya bakıldığında Spor Toto Teşkilat Başkanlığı'nın kendi katma bütçesinden 125 milyon doları buraya aktarması tamamen siyasi bir karardır ve kişisel kanım o dur ki, Spor Toto futbolumuzun marka değerini yükseltmekten daha çok kendi marka değerini artırmayı hedeflemektedir.

Süper Lig'de rekabet artar mı?

Spor Toto'nun beş yıllık süre için Süper Lig isim hakkı olarak beş yıllığına Türkiye Futbol Federasyonu'na 125 milyon dolar ödeyecek olmasını da anlamakta zorlanıyorum. Çünkü, Süper Lig'in yayın, pazarlama ve satış hakkı yıllık 321 milyon dolar ödeyen Digitürk'e ait. Buna göre sözleşmeyi Digitürk ile Spor Toto'nun yapması gerekirken, TFF ile sözleşme imzalanmasını anlamaya çalışıyorum. TFF düzenleyici otorite olarak orada bulunuyorsa sorun yok. Ancak bildiğim kadarıyla kontrat TFF ile Spor Toto arasında yapıldı.

Bu tutar doğal olarak Digitürk'ün bütçesine bir gelir kalemi olarak girecek. Buna göre futbola buradan ekstra bir para aktarmak çok mümkün görünmüyor. Nitekim grup şirketi olmalarına karşın Türkcell ile Digitürk arasındaki kavga da bunu doğruluyor. Bu olayla Digitürk yılda 10 milyon dolarlık bir gelirini yıllık 25 milyon dolara çıkartarak bir kar maksimizasyonu sağlamıştır. Bu ticari bir kuruluş için çok normaldir. Çünkü bir "kamu malı" olarak futbol ihale edilmiş ve bu "mal"a en fazla parayı veren kuruluş bu mal"ın beş yıllığına kullanım hakkını satın almıştır, dolayısıyla bu konuda da tasarruf hakkına sahiptir.

Kısacası, bu ticari işlem nedeniyle Süper Lig ekiplerine eğer ilave bir fon aktarımı olacaksa (bence olmayacak), Süper Lig ekiplerinin rekabet güçleri olumlu etkilenir. Ancak bu açıkladığım nedenlerden dolayı çok mümkün görünmüyor.

Sonuçta

Süper Lig isim hakkı satışının bugün yıllık 10 milyon dolardan 25 milyon dolara kadar yükselmesi futbolumuzun marka değerinin yükseldiğinin bir göstergesi olarak algılanabilir mi? Bence kesinlikle hayır.

Yayın hakkı değeri yıllık %130'luk bir artış kaydetmişse, isim hakkı değerinin artması da normal görülebilir. Ancak her iki konuda da değer artışının doğal dinamiklerden kaynaklanmadığını düşünüyorum. Naklen yayın hakkı ihalesinde masada bir başka kurumun da "bulundurulması" yıllık yayın hakkı bedelinin beklenenin çok üstünde çıkmasına neden olmuştur. İsim hakkı satışını ise Digitürk'ün "kar saiki" ile hareket etmesinin sonucu Türkcell ile olan sözleşmesini bitirip, ihaleye çıkmasının bir sonucu olarak görüyorum. Bu noktada bir olağan dışılık söz konusu değil. Ancak, Spor Toto'nun, zaten kendi tekelinde tuttuğu bir mala bu kadar yüksek bir fiyat vererek, isim hakkını satın almasının mantığını ise anlayamadım.

Bu alışverişte kim daha fazla yarar sağlayacaktır bunu önümüzdeki günlerde hep birlikte göreceğiz. Ancak şunu söyleyebilirim ki, burada Spor Toto yıllık isim bedelini özel bir şirkete ödeyecek. Özel şirketin futbola aktaracağı fon zaten ihaleyle belirlenmiş durumda. Bu nedenle Süper Lig ekiplerinin bu işten ekstra bir gelir sağlamaları mümkün görünmüyor. Ancak Spor Toto'nun kendi marka değerini artırarak zaman içinde kendisine ilave avantajlar sağlayacağı ise çok açık.

Bu senenin mart-nisanında dünyanın en değerli ve en zengin kulübü Manchester United, 600 milyon Sterlin'e ulaşan borçlarını döndürmekte zorlanmasa ve bu nedenle uluslararası piyasalarda uzun vadeli tahvil ihraç etmemeye kalkışmamış olmasaydı  ve yine bu yılın 13 Haziran'ında Barcelona'da başkanlığı, Mavi Fil hareketi'nin lideri Laporta'dan devir alan Sandro Rosell hemen başkanlık seçimleri sonrasında, "Acil olarak 50 milyon Euro'ya ihtiyacımız var. Kulüpte maaşları ödeyemiyorum" diye gazetelere demeç vermemiş olsaydı, Avrupalı kulüplerin borçları bu kadar ilgi görmeyecekti.

Gerçekten de son zamanlarda özellikle Avrupalı kulüplerin borçlarıyla yakından ilgilenir olduk. Beş büyük ligin milyar Euro'lara ulaşan borçları doğal olarak Avrupa futbolunun da gündemini belirliyor, yön veriyor.

Gün geçmiyor ki, ekonomik ve mali krizin de etkisiyle futbol kulüplerinin borçlanmalarında yaşanılan olağanüstü artışlar ve bunların kulüplere olumsuz etkileri üzerine yazılı ve görsel medyada bir haber ile karşılaşmayalım, bir haber okumayalım, izlemeyelim…

Gerçekten de Avrupa'da ve  ülkemizde futbol kulüplerinin borçlanmaları üzerine yazılı ve görsel medyada yer alan bir çok haber, futbol kulüplerinin adeta birer borç sarmalına yakalandıklarını, içinde bulundukları bu borç batağından kurtulabilme savaşımı verdiklerini ortaya koyuyor.

Ekonomik ve mali konjonktürdeki olumsuzlukların, kulüplerin hesapsız ve kitapsız harcamalarıyla birleşmesiyle ortaya çıkan bu aşırı borçlanma durumu, kulüpleri adeta ölümün pençesine atıyor. Çoğu kulüp bu sarmaldan kurtulabilmek için taze kaynak arayışında. Giderek artan borç baskısı nedeniyle rekabetin yıkıcı etkisine maruz kalan çoğu kulüp, yaklaşan " Finansal Fair Play" uygulamaları nedeniyle de kara düşüncelere dalmış durumda.

Deloitte her yıl düzenli olarak Avrupa futbolunun en zengin 20 kulübünün yer aldığı bir sıralama yapıyor ve bunu yayınlıyor. Sadece kulüplerin gelirlerine göre yapılan bu sıralamanın adı Money League" yani "Para Ligi…

Deloitte'un bu raporuna girebilen kulüpler genel algı olarak Avrupa'nın  en zengin kulüpleri olarak kabul ediliyor. Ancak benim çoktandır üzerinde durduğum bir konu var ki, bu konuyu sizinle bu hafta paylaşmak istedim.

Deloitte sadece para ligi değil, borç ligi sıralaması da yapmalı!

Futbol kulüplerinin sadece gelirlerine göre yapılan bu sıralama, genel itibariyle doğru gibi görülse de, her zaman asıl olan gelirler ile giderler arasındaki farkın ne olduğudur. Yani bu sıralamaya giren kulüpler acaba bunca gelir elde etmelerine karşın, sezon sonunda ne yapmışlar? Ne kadar kar elde edebilmişler? Borçları ne düzeyde? Toplam gelirleri, giderlerini karşılayabiliyor mu? Tüm giderler düştükten sonra kulüp kar yapabiliyor mu? Kulüp gelirlerini futboldan mı yoksa futbol dışından mı elde ediyor? Daha buna benzer bir çok soru bu konuda sorulabilir. Bunun için aslında Deloitte'un  ayrıca bir de Avrupa kulüp futbolunun finansal yıllık raporunu yapması gerekir. Çünkü Deloitte bunu yapabilecek bilgi ve potansiyele sahip bir kurum ve her türlü olanağa da sahip görünüyor.

Deloitte'un geleneksel olarak her yıl düzenlemiş olduğu "Annual Review of Football Finance" raporu, aslında Avrupa futbolunun genel fotografını çekmek bakımından çok anlamlı ve bizim gibi araştırmacılar açısından son derece yararlı ve önemli bir çalışma. Deloitte'un Avrupa futboluna yönelik düzenlemiş olduğu  bu rapor,  Avrupa futbol finansına makro bir bakış açısı getiriyor olmakla birlikte;  ne var ki kulüp bazına sadece Premier Lig ve Championship kulüpleri özelinde inebiliyor.  Diğer Avrupalı kulüplerin finansal verilerine bu raporda ulaşım şansı ne yazık ki yok. Oysa, Para Ligi'ne giren kulüplerin gelir bilgilerinin yanısıra diğer finansal bilgilerinin de Para Ligi raporuna eklenmesi raporu daha anlamlı kılacaktır.

Deloitte'un Para Ligi'ne giren ancak, çok önemli borç ve giderleri bulunan Para Ligi kulüplerinin bu bağlamda bir de Borç Ligi yapılmalı bizce.

Avrupa borç ligi

Barcelona'nın yeni başkanı  Sandro Rosell seçildiğinin hemen arefesinde kulübün  273 milyon Euro'ya ulaşan borcu içinde vadesi gelen 150 milyon Euro'luk borcun ve maaş ödemelerinin gerçekleştiribilmesi için acilen 50 milyon Euro'ya ihtiyaç duyduğunu beyan etmesi tüm gözlerin Barcelona'nın üzerine çevrilmesine neden olmuştu.

Bir yandan bu borçların ödenmesi, diğer taraftan transfer dayatmasının getirdiği ilave para ihtiyacı, başkanın  en çok istediği Arsenallı oyuncu Fabregas'ın transfer edilememesine sebep olmuştu. İçinde bulundukları nakit sıkışıklığını aşabilmek için  Dmytro Chygrynskiy'i 15 milyon Euro'ya Shakhtar Donestk'e, Zlatan Ibrahimovic'i 24 milyon Euro'ya, Yoann Gourcuff'u  da 22 milyon Euro'ya satmak zorunda kalan Barcelona çok parlak bir transfer sezonu geçirememiş ve sadece Valencia'dan David Villa'yı 40 milyon Euro'ya kadrosuna dahil edebilmişti.

Manchester United borç batağından kurtulabilecek mi?

Bugüne kadar kazandıkları kupalarla efsane takımlar haline gelen Manchester United ve Liverpool, bir yandan borçlarıyla başa çıkmanın yollarını araştırırken, bir yandan da taraftarlarından gelen büyük tepkiyi azaltmanın çarelerini arıyor. Şampiyonluğun en önemli adaylarından Manchester United, 716 milyon sterlinlik borcuyla en borçlu kulüp konumunda görünüyor.  Dünyanın en zengin kulüpleri arasında yer alan Manchester United'ın finansal yapısı, 2005 yılında ABD 'li Glazer ailesinin kulübü borçlanarak 828 milyon sterline satın almasının ardından giderek bozuldu. . İngiliz kulübü 2004 yılına kadar izlediği mükemmel mali ve ekonomik politikalar ile endüstriyel futbolun model kulübü olmuştu. Glazer ailesi, Manchester United'ı satın alırken Old Trafford Stadı ve takımın antrenmanlarını yaptığı Carrington'ı da banka kredisi karşılığında teminat olarak gösterdi. Glazer ailesinin kulübü borç batağı içine çekmesi ve çok yüksek maliyetle borçlanmaya gitmesi 2004 yılına kadar her yıl kar eden bu kulübü zarar eden bir kulüp haline getirdi.   Man.Utd.'ı böylesi bir borçlanmaya iten temel neden ise Glazer ailesinin kulübü satın alma döneminde kullanmış olduğu kredilerin çok yüksek faizleri… Yıllık 70 milyon Sterlin civarında bir faiz yükü altında kalan Man. Utd. bu yüksek faiz baskısından kurtulabilmek için bu yılın Nisan ayında 600 milyon Sterlin'lik tahvil ihracına gitti. Kulübün giderek artan borçlarına taraftarların tepkisi de gün geçtikçe artıyor. Taraftarlar Old Trafford Stadı'ndaki maçlarda takımlarını yalnız bırakmasa da borçlara karşı tepkilerini kulübün 1878 yılındaki ilk renkleri olan sarı-yeşil atkılar takarak gösteriyorlar.

Premier Lig'in bir diğer en yüksek borçlu kulübü ise 701 milyon Sterlin borcu ile Chelsea. Ancak söz konusu borç tamamıyla Anramovich'in Chelsea'ye 2003 yılından bu yana  aktardığı fonlardan oluşuyor. 

Borç liginin bir diğer kulübü 501 milyon sterlinlik borcu ile La Liga'nın güçlü ekiplerinden Valencia… Valencia içinde bulunduğu parasal krizden kurtulabilmek için bu yıl önemli oyuncularından David Villa ile David Silva'yı elinden çıkartmak zorunda kaldı.  David Villa'yı 40 milyon Euro'ya Real Madrid'e, David Silva'yı ise 32 milyon Euro'ya Manchester City'e satarak 72 milyon Euro transfer geliri elde eden Valencia ayrıca stat konusunda da sıkıntı içinde. 

Borçlarıyla başı dertte olan bir başka İngiliz kulübü ise Liverpool. 351 milyon Sterlin borcuyla listenin dördüncü sırasında yer alan Premier Lig ekibi, bu borçlarından kurtulabilmek için bir kurtarıcı bekliyor. İki Amerikalı sahibi Tom Hicks ve George Gillet'in, Royal Bank of Scotland ile Wachovia Bank'tan sağlanan krediyle kulübü satın almaları nedeniyle oluşan yıllık faiz yükü 36.5 milyon sterline ulaşmış durumda. Mali yapıdaki bu bozulma doğal olarak sportif performansı da olumsuz etkiliyor. Bu bağlamda sportif performanstaki düşüş ise hiç te tesadüf değil. Geçen sezon ligde şampiyonluk yarışından erken kopan ve UEFA Avrupa Ligi'nde başarılı olmak için mücadelen Liverpool'un taraftarları da Manchester United taraftarları gibi kulübün içinde bulunduğu mali duruma tepki gösteriyor.   

Avrupa borç ligi en yüksek 20 kulüp

Sıra Kulüp Toplam borç (milyon Sterlin)

1. Manchester United 716

2. Chelsea (Limited) 701

3. Valencia C.F 501

4. Liverpool 351

5. Real Madrid 296

6. FC Barcelona 273

7. AS Roma 271

8. Schalke 04 234

9. Arsenal 223

10. Fulham 218

11. Deportivo 214

12. Villa Real 210

13. Manchester City 187

14. Espanyol 133

15. Inter 130

16. Westham 110

17. Racing 106

18 Newcastle United 106

19 Real Zaragoza 98

20 Sevilla 96

Yukarıdaki tablo bize Avrupa'nın en borçlu 20 kulübünü gösteriyor. Belirtilen 20 kulübün toplam borçları 5.174 milyon Sterlin'e ulaşırken,  20 kulübün toplam gelirleri ise 3.5 milyar Sterlin civarında.

Listede görüldüğü üzere 9 İspanyol, 8 İngiliz, 2 İtalyan ve 1 Alman kulübü bulunuyor.

En borçlu lig Premier Lig

Kulüplerin dışında en borçlu Ligler sıralaması yaptığımızda ise karşımıza aşağıdaki tablo çıkıyor.

Yukarıdaki tabloya göre en borçlu lig olarak toplam 3.8 milyar Euro'luk borcuyla Premier Lig'i görüyoruz. Premier Lig'i ise 2.250 milyon Euro'luk borcuyla İspanyol La Liga izliyor.  Beş büyük lig içerisinde borcu olmayan tek lig ise Fransız Lig 1.

Söz konusu ligler içinde gelir ve sahip oldukları assetler bakımından en öne çıkan lig ise yine İngiliz Premier Lig oluyor. Premier Lig yıllık 2.526 milyon Euro gelir yaratırken, toplam 4.450 milyon Euro'luk ta bir varlığa sahip görünüyor. Buna göre toplam varlığı borçlarının üzerinde olan Premier Lig yarattığı gelir bakımından da ilk sırada yer alıyor.  Her ne kadar borçlarının üzerinde bir varlığa sahip olsa da Dünyanın en prestijli futbol liglerinden biri olan Premier League'de mücadele eden kulüplerin borçları takımların ve ligin geleceğini tehdit edecek düzeye ulaşmış durumda görünüyor.

Finansal Lig'de toplam borç itibariyle Premier Lig'i takip eden La Liga yaklaşık 2.250 milyon Euro'luk borcu ile 1.4 milyar Euro'luk gelirinin üzerinde bir borçla sahipken, mevcut borcunun karşılığında ise 2.850 milyon Euro'luk bir varlığı bulunuyor.

Beş büyük lig yıllık toplam 7.8 milyar Euro gelir yaratırken, borçları ise neredeyse gelirlerini yakalamış durumda. Toplam 7.2 milyar Euro borcu bulunan bu liglerin sahip oldukları uzun vadeli varlıkları da borçlarından yüzde otuz daha fazla.

10.2 milyar Euro toplam asset ile borçlarının ve gelirlerinin üzerinde bir varlığa sahip olan Beş Büyük Lig'de toplam borç stokunun %52'si, varlıkların %44'ü ve toplam gelirin %32'si tek başına Premier Lig'e ait.

Süper ligimizin durumuna gelirsek, Süper Lig'in toplam borcu 500 milyon Euro'ya ulaşırken, sahip olduğumuz toplam varlık tutarı ise 390 milyon Euro'ya civarında görünüyor.  Yıllık yaratılan gelir ise 585 milyon Euro düzeyinde. Buna göre toplam varlığımız, borçlarımızı karşılamakta yetersiz kaldığından Spor Toto Süper Lig Net Borçlu durumunda görünüyor.

Beş büyük lig ve Süper Lig'de finansal durum (2008/09)

 Milyon Euro

 Yıllık  Uzun dönem Toplam

Ligler gelirleri assetleri borç

Premier Lig 2.526 4.450 3.800

Serie-A 1.450 1.500 540

La Liga 1.438 2.850 2.250

Bundesliga 1.421 980 653

Ligue 1 990 475 0

Toplam 7.825 10.255 7.243

Süper Lig 585 390 500

Biz ne durumdayız?

Beşiktaş'ın eski İkinci Başkanı Hüsnü Güreli'nin Yönetim Kurulu Başkanlığı'nı yaptığı Güreli Baker Tilly Yeminli Mali Müşavirlik'in araştırmasına göre 4 büyük kulübün borcu yaklaşık 900 milyon TL'yi (yaklaşık 450 milyon Euro) buldu.  Diğer Süper Lig ekiplerinin de toplam borçlarını eklediğimizde bu tutar 500 milyon Euro'ya ulaşıyor. Bu durum aynı trendde giderse kulüplerinizin borcu  5 yıl sonra 1.5 milyar TL'ye çıkacak.

Sonuç

Avrupalı ünlü kulüplerin sahiplik yapılarındaki değişme ile yeni sahiplerin kulüpleri borçlandırarak kendilerine fon transfer etmeleri, yaşanılan ekonomik ve mali krizin olumsuz etkileri, hesapsız kitapsız yapılan transferlere akıtılan yüz milyonlarca para kulüpleri adeta bir borç batağına sürüklemiş durumda.

Avrupa futbolunun her ne kadar varlıkları mevcut borçlarını karşılayabilecek düzeyde ise de, borçlanma eğiliminin bu şekilde devam etmesi durumunda kulüplerin ve bu liglerin gelecekleri ciddi tehdit altında görünüyor. Bu olumsuzluğa dur demek bakımından UEFA'nın 2009 yılında almış olduğu finansal fair play kararları son derece yerinde ve doğru kararlardır. Ancak başta bizim kulüplerimiz de dahil olmak üzere tüm borçlu kulüplerin 2014-15 sezonuna kadar mali ve ekonomik yapılarını bu kararlara uyumlu hale getirmeleri gerekiyor.